Bài 1
Anh Vũ châu
Anh Vũ châu
Anh vũ lai quá Ngô giang thủy,
Giang thượng châu truyền Anh Vũ danh.
Anh vũ tây phi Lũng sơn khứ,
Phương châu chi thụ hà thanh thanh.
Yên khai lan diệp hương phong khởi,
Ngạn giáp đào hoa cẩm lãng sinh.
Thiên khách thử thời đồ cực mục,
Trường châu cô nguyệt hướng thùy minh ?
Dịch nghĩa 1
Chim Anh vũ xưa bay đến sông Ngô
Bãi trên sông mới truyền lại tên Anh Vũ
Chim anh vũ đã bay về Tây qua núi Lũng
Bãi thơm cây xanh biếc làm sao!
Khói tỏa ra từ lá cây lan làm gió thơm nổi dậy
Bờ liền với hoa đào, sóng gấm sinh
Lúc ấy người đi đày trông hoài cõi xa
Trên bãi dài mảnh trăng cô đơn còn soi sáng cho ai.
Dịch nghĩa 2
Sóng Ngô anh vũ xưa qua đó
Anh Vũ thành tên gọi đến giờ
Anh vũ về tây qua núi Lũng
Bãi thơm cây cối những xanh mờ
Mùi hương lan diệp lừng trong khói
Sóng gấm đào hoa gợn sát bờ
Thiên khách trông vời thôi cũng uổng
Dọi ai trăng bãi luống bơ vơ!
Nguồn: Đường thi tuyển dịch, NXB Thuận Hoá, 1997
Ra Đời
(Năm 760)
Lý Bạch năm 56 tuổi bị lưu đày đi huyện Dạ Lang tỉnh Quý Châu. Khi chờ đò ngang để qua sông Trường Giang, ông làm bài này.
Bài 2
Ðáp Hồ Châu Ca Diệp tư mã vấn Bạch thị hà nhân
Thanh Liên cư sĩ Trích Tiên nhân,
Tửu tứ tàng danh tam thập xuân.
Hồ Châu tư mã hà tu vấn ?
Kim Túc Như Lai thị hậu thân.
Dịch nghĩa 1
Cư sĩ làng Thanh Liên người vốn là tiên bị đày
Uống rượu thoải mái mai danh đã ba mươi năm
Tư mã Hồ Châu hỏi tới làm gì ?
Kiếp sau sẽ là Kim Túc Như Lai đấy.
Dịch nghĩa 2
Bài 2
Ðáp Hồ Châu Ca Diệp tư mã vấn Bạch thị hà nhân
Thanh Liên cư sĩ Trích Tiên nhân,
Tửu tứ tàng danh tam thập xuân.
Hồ Châu tư mã hà tu vấn ?
Kim Túc Như Lai thị hậu thân.
Dịch nghĩa 1
Cư sĩ làng Thanh Liên người vốn là tiên bị đày
Uống rượu thoải mái mai danh đã ba mươi năm
Tư mã Hồ Châu hỏi tới làm gì ?
Kiếp sau sẽ là Kim Túc Như Lai đấy.
Dịch nghĩa 2
Cư sĩ Thanh Liên, tiên biếm trần,
Mai danh quán rượu ba mươi xuân.
Hồ Châu tư mã vì sao hỏi,
Kim Túc Như Lai ấy hoá thân.
Bài 3
Đáp Vương thập nhị hàn dạ độc chước hữu hoài
Tạc dạ Ngô trung tuyết,
Tử Du giai hứng phát.
Vạn lý phù vân quyển bích sơn,
Thanh thiên trung đạo lưu cô nguyệt.
Cô nguyệt thương lãng Hà Hán thanh,
Bắc Đẩu thác lạc Trường Canh minh.
Hoài dư đối tửu dạ sương bạch,
Ngọc sàng kim tĩnh băng tranh vanh.
Nhân sinh phiêu hốt bách niên nội,
Thả tu hàm sướng vạn cổ tình.
Quân bất năng ly cao kim cự học đấu kê,
Toạ linh tỉ tức xuy hồng nghê.
Quân bất năng học Kha Thư,
Hoành hành Thanh Hải dạ đới đao,
Tây đồ Thạch Bảo thủ tử bào.
Ngâm thi tác phú bắc song lý,
Vạn ngôn bất trị nhất bôi thuỷ.
Thế nhân văn thử giai điệu đầu,
Hữu như đông phong xạ mã nhĩ.
Ngư mục diệc tiếu ngã,
Vị dữ minh nguyệt đồng.
Hoa lưu quyền cục bất năng thực,
Kiển lư đắc chí minh xuân phong.
"Chiết dương", "Hoàng hoa" hợp lưu tục,
Tấn quân thính cầm uổng "Thanh giác".
"Ba nhân" thuỳ khẳng hoà "Dương xuân",
Sở địa do lai tiện kỳ phác.
Hoàng kim tán tận giao bất thành,
Bạch thủ vi nho thân bị khinh.
Nhất đàm nhất tiếu thất nhan sắc,
Thương dăng bối cẩm huyên báng thanh.
Tằng Tham khởi thị sát nhân giả?
Sàm ngôn tam cập từ mẫu kinh.
Dữ quân luận tâm ác quân thủ,
Vinh nhục vu dư diệc hà hữu?
Khổng thánh do văn thương phụng lân,
Đổng Long cánh thị hà kê cẩu!
Nhất sinh ngạo ngạn khổ bất hài,
Ân sơ môi lao chí đa quai.
Nghiêm Lăng cao ấp Hán thiên tử,
Hà tất trường kiếm trụ di sự ngọc giai.
Đạt diệc bất túc quý, cùng bất túc bi.
Hàn Tín tu tương Giáng, Quán tỉ,
Nễ Hành sỉ trục đồ cổ nhi.
Quân bất kiến Lý Bắc Hải,
Anh phong hào khí kim hà tại!
Quân bất kiến Bùi thượng thư,
Thổ phần tam xích hao cức cư!
Thiếu niên tảo dục Ngũ Hồ khứ,
Kiến thử di tương chung đỉnh sơ.
Dịch nghĩa 1
Đêm qua trong tuyết rơi trên đất Ngô,
Tử Du nổi cao hứng.
Mây nổi vương trên núi biếc cả vạn dặm,
Vầng trăng cô đơn trôi trên trời xanh.
Trăng cô đơn lạnh lẽo, sông Ngân Hà trong veo,
Sao Bắc Đẩu lặn, sao hôm sáng.
Nỗi nhớ tràn đầy, uống rượu nhìn sương đêm trắng,
Băng đóng chênh vênh trên thành giếng và trục kéo nước quý giá.
Người đời trôi nổi vội vã mưu sinh trong trăm tuổi,
Cũng nên vui sướng với cái tình muôn thủa là uống rượu.
Ông không biết học chăm sóc gà chọi bằng bôi cao con ly và gắn cựa sắt,
Cũng không biết ngồi nín thở mà thổi tan cầu vồng.
Ông không học theo Kha Thư Hàn,
Ban đêm đeo đao tung hoành nơi Thanh Hải,
Chém giết phía tây lấy được thành Thạch Bảo, được thưởng chiến bào tía.
Ngâm thơ làm phú nơi song cửa phía bắc,
Cả vạn lời cũng không đáng giá một chén nước lạnh.
Người đời nghe những thứ đó đều lắc đầu,
Tựa như gió đông thổi vào tai ngựa.
Mắt cá cũng làm ta bị chê cười,
Vì lầm tưởng là ngọc cá.
Ngựa hoa lưu bị buộc chật hẹp không chịu ăn,
Lừa chậm chạp đắc chí hí vang trong gió xuân.
Bài "Chiết dương liễu" hát chung với "Hoàng hoa" không hay,
Vua nhà Tấn nghe đàn làm uổng phí bài "Thanh giác".
Ai có thể khẳng định là bài "Ba nhân" hoà được với bài "Dương xuân",
Đất Sở tới nay vẫn coi nhẹ các viên ngọc chưa mài hình thù kỳ lạ.
Tiền vàng hết sạch thì việc giao dịch không thành công,
Nhà nho già tóc bạc thân bị đời coi khinh vì nghèo.
Một lời đàm tiếu cũng đủ làm mặt thất sắc,
Huống bọn nhặng xanh mặc gấm vang tiếng chê bai.
Tằng Tham há là kẻ sát nhân sao?
Nhưng ba người nói sai sự thật cũng làm bà mẹ hiền lành thất kinh.
Nắm tay ông bàn về chữ tâm,
Về phần tôi vinh hay nhục?
Đức Khổng Tử còn thương phụng và lân,
Đổng Long có đúng là hạng gà chó!
Cả đời ngạo mạn khổ vì không ai hoà hợp,
Ân với sơ, mối lái với lao động có nhiều trái ngược.
Nghiêm Lăng đứng trên cao vái xuống thiên tử nhà Hán,
Đâu cần mang kiếm dài ngậm miệng phụng sự triều đình.
Thành đạt chẳng màng phú quý, cùng cực cũng chẳng buồn đau.
Hàn Tín thẹn không bằng được Giáng và Quán,
Nễ Hành xấu hổ nếu phải chạy theo bọn giết heo bán rượu.
Ông chẳng biết Lý Bắc Hải,
Anh hùng hào kiệt nay còn đâu!
Ông chẳng biết thượng thư họ Bùi,
Mộ sâu ba thưởc nơi cỏ dại gai góc!
Phạm Lãi tuổi trẻ đã mong tới Ngũ Hồ quy ẩn,
Thấy những gương đó để bớt ham phú quý đi.
Dịch nghĩa 2
Đêm trước Ngô rơi tuyết,
Tử Du chợt hứng cao.
Vạn dặm mây bồng vương núi biếc,
Trời xanh vầng nguyệt nhẹ phiêu diêu.
Ngân hà rạng, ánh trăng đơn lạnh,
Bắc đẩu tà, sao hôm sáng soi.
Nhớ quá, say nhìn sương tối trắng,
Trục quay, thành giếng đóng băng ngời.
Người trần vội vã trôi trăm tuổi,
Chén rượu tìm vui hãy vạn đời.
Ông chẳng học chăm gà chọi, cao ly cựa sắt.
Không ngưng thở, thổi tán cầu vồng.
Cũng chưa học Kha Thư đó,
Đêm giắt đao, Thanh Hải dọc ngang.
Thạch Bảo chiếm xong mang áo tía,
Ngâm thơ làm phú bắc song vang.
Vạn lời, ly nước trong chưa đáng,
Thứ đó người nghe cũng chán tràn.
Tựa gió đông lùa tai ngựa vậy.
Bị chê lầm mắt cá,
Tưởng là hạt minh châu.
Bị buộc, hoa lưu chẳng chịu ăn,
Chú lừa chậm chạp hí mừng xuân.
Hoàng hoa cùng Chiết giang chi hát,
Vua Tấn nghe Thanh giác phí chăng?
Khó thể Ba nhân, Đường xuân tấu,
Ngọc chưa mài, Sở cũng không tin.
Tiền vàng hết, dịch giao nào được,
Tóc bạc nho già chúng rẻ khinh.
Đàm tiếu một lời làm thất sắc,
Nhặng xanh áo gấm rộn chê mình.
Tằng Tham có sát nhân đâu vậy,
Sai báo ba lần, mẹ thất kinh.
Hãy luận chữ tâm cho chặt chẽ,
Xem phần mình rõ nhục hay vinh.
Khổng Khâu thương phụng lân là thế,
Có đúng Đổng Long hạng chó gà!
Ngạo mạn cả đời hoà hợp khó,
Ân sơ, mai mối giống chăng là.
Nghiêm Lăng chầu bái vua cao kính,
Có phải mang gươm dài, nín thinh phụng sự đâu.
Thành: nào cần phú quý, cùng: chẳng phải buồn đau.
Hàn Tín hổ không bằng Giáng Quán,
Nễ Hành thẹn với bọn cùng đinh.
Anh chẳng thấy Lý Bắc Hải,
Hào kiệt anh hùng nay vắng tênh.
Anh có biết Bùi thượng thư,
Mồ sâu ba thước bồng gai cỏ,
Ngũ Hồ, Phạm Lãi học gương xưa.
Cái miếng đỉnh chung hãy nhớ chừa.
Ra Đời
Lý Bạch viết bài này khoảng năm 752, lúc đó Đường Huyền Tông say mê Dương Quý Phi, bỏ bê triều chính, loạn An-Sử sắp nổi lên. Vương thập nhị là một người bạn của tác giả Lý Bạch, thân thế không rõ.
Bài 3
Đáp Vương thập nhị hàn dạ độc chước hữu hoài
Tạc dạ Ngô trung tuyết,
Tử Du giai hứng phát.
Vạn lý phù vân quyển bích sơn,
Thanh thiên trung đạo lưu cô nguyệt.
Cô nguyệt thương lãng Hà Hán thanh,
Bắc Đẩu thác lạc Trường Canh minh.
Hoài dư đối tửu dạ sương bạch,
Ngọc sàng kim tĩnh băng tranh vanh.
Nhân sinh phiêu hốt bách niên nội,
Thả tu hàm sướng vạn cổ tình.
Quân bất năng ly cao kim cự học đấu kê,
Toạ linh tỉ tức xuy hồng nghê.
Quân bất năng học Kha Thư,
Hoành hành Thanh Hải dạ đới đao,
Tây đồ Thạch Bảo thủ tử bào.
Ngâm thi tác phú bắc song lý,
Vạn ngôn bất trị nhất bôi thuỷ.
Thế nhân văn thử giai điệu đầu,
Hữu như đông phong xạ mã nhĩ.
Ngư mục diệc tiếu ngã,
Vị dữ minh nguyệt đồng.
Hoa lưu quyền cục bất năng thực,
Kiển lư đắc chí minh xuân phong.
"Chiết dương", "Hoàng hoa" hợp lưu tục,
Tấn quân thính cầm uổng "Thanh giác".
"Ba nhân" thuỳ khẳng hoà "Dương xuân",
Sở địa do lai tiện kỳ phác.
Hoàng kim tán tận giao bất thành,
Bạch thủ vi nho thân bị khinh.
Nhất đàm nhất tiếu thất nhan sắc,
Thương dăng bối cẩm huyên báng thanh.
Tằng Tham khởi thị sát nhân giả?
Sàm ngôn tam cập từ mẫu kinh.
Dữ quân luận tâm ác quân thủ,
Vinh nhục vu dư diệc hà hữu?
Khổng thánh do văn thương phụng lân,
Đổng Long cánh thị hà kê cẩu!
Nhất sinh ngạo ngạn khổ bất hài,
Ân sơ môi lao chí đa quai.
Nghiêm Lăng cao ấp Hán thiên tử,
Hà tất trường kiếm trụ di sự ngọc giai.
Đạt diệc bất túc quý, cùng bất túc bi.
Hàn Tín tu tương Giáng, Quán tỉ,
Nễ Hành sỉ trục đồ cổ nhi.
Quân bất kiến Lý Bắc Hải,
Anh phong hào khí kim hà tại!
Quân bất kiến Bùi thượng thư,
Thổ phần tam xích hao cức cư!
Thiếu niên tảo dục Ngũ Hồ khứ,
Kiến thử di tương chung đỉnh sơ.
Dịch nghĩa 1
Đêm qua trong tuyết rơi trên đất Ngô,
Tử Du nổi cao hứng.
Mây nổi vương trên núi biếc cả vạn dặm,
Vầng trăng cô đơn trôi trên trời xanh.
Trăng cô đơn lạnh lẽo, sông Ngân Hà trong veo,
Sao Bắc Đẩu lặn, sao hôm sáng.
Nỗi nhớ tràn đầy, uống rượu nhìn sương đêm trắng,
Băng đóng chênh vênh trên thành giếng và trục kéo nước quý giá.
Người đời trôi nổi vội vã mưu sinh trong trăm tuổi,
Cũng nên vui sướng với cái tình muôn thủa là uống rượu.
Ông không biết học chăm sóc gà chọi bằng bôi cao con ly và gắn cựa sắt,
Cũng không biết ngồi nín thở mà thổi tan cầu vồng.
Ông không học theo Kha Thư Hàn,
Ban đêm đeo đao tung hoành nơi Thanh Hải,
Chém giết phía tây lấy được thành Thạch Bảo, được thưởng chiến bào tía.
Ngâm thơ làm phú nơi song cửa phía bắc,
Cả vạn lời cũng không đáng giá một chén nước lạnh.
Người đời nghe những thứ đó đều lắc đầu,
Tựa như gió đông thổi vào tai ngựa.
Mắt cá cũng làm ta bị chê cười,
Vì lầm tưởng là ngọc cá.
Ngựa hoa lưu bị buộc chật hẹp không chịu ăn,
Lừa chậm chạp đắc chí hí vang trong gió xuân.
Bài "Chiết dương liễu" hát chung với "Hoàng hoa" không hay,
Vua nhà Tấn nghe đàn làm uổng phí bài "Thanh giác".
Ai có thể khẳng định là bài "Ba nhân" hoà được với bài "Dương xuân",
Đất Sở tới nay vẫn coi nhẹ các viên ngọc chưa mài hình thù kỳ lạ.
Tiền vàng hết sạch thì việc giao dịch không thành công,
Nhà nho già tóc bạc thân bị đời coi khinh vì nghèo.
Một lời đàm tiếu cũng đủ làm mặt thất sắc,
Huống bọn nhặng xanh mặc gấm vang tiếng chê bai.
Tằng Tham há là kẻ sát nhân sao?
Nhưng ba người nói sai sự thật cũng làm bà mẹ hiền lành thất kinh.
Nắm tay ông bàn về chữ tâm,
Về phần tôi vinh hay nhục?
Đức Khổng Tử còn thương phụng và lân,
Đổng Long có đúng là hạng gà chó!
Cả đời ngạo mạn khổ vì không ai hoà hợp,
Ân với sơ, mối lái với lao động có nhiều trái ngược.
Nghiêm Lăng đứng trên cao vái xuống thiên tử nhà Hán,
Đâu cần mang kiếm dài ngậm miệng phụng sự triều đình.
Thành đạt chẳng màng phú quý, cùng cực cũng chẳng buồn đau.
Hàn Tín thẹn không bằng được Giáng và Quán,
Nễ Hành xấu hổ nếu phải chạy theo bọn giết heo bán rượu.
Ông chẳng biết Lý Bắc Hải,
Anh hùng hào kiệt nay còn đâu!
Ông chẳng biết thượng thư họ Bùi,
Mộ sâu ba thưởc nơi cỏ dại gai góc!
Phạm Lãi tuổi trẻ đã mong tới Ngũ Hồ quy ẩn,
Thấy những gương đó để bớt ham phú quý đi.
Dịch nghĩa 2
Đêm trước Ngô rơi tuyết,
Tử Du chợt hứng cao.
Vạn dặm mây bồng vương núi biếc,
Trời xanh vầng nguyệt nhẹ phiêu diêu.
Ngân hà rạng, ánh trăng đơn lạnh,
Bắc đẩu tà, sao hôm sáng soi.
Nhớ quá, say nhìn sương tối trắng,
Trục quay, thành giếng đóng băng ngời.
Người trần vội vã trôi trăm tuổi,
Chén rượu tìm vui hãy vạn đời.
Ông chẳng học chăm gà chọi, cao ly cựa sắt.
Không ngưng thở, thổi tán cầu vồng.
Cũng chưa học Kha Thư đó,
Đêm giắt đao, Thanh Hải dọc ngang.
Thạch Bảo chiếm xong mang áo tía,
Ngâm thơ làm phú bắc song vang.
Vạn lời, ly nước trong chưa đáng,
Thứ đó người nghe cũng chán tràn.
Tựa gió đông lùa tai ngựa vậy.
Bị chê lầm mắt cá,
Tưởng là hạt minh châu.
Bị buộc, hoa lưu chẳng chịu ăn,
Chú lừa chậm chạp hí mừng xuân.
Hoàng hoa cùng Chiết giang chi hát,
Vua Tấn nghe Thanh giác phí chăng?
Khó thể Ba nhân, Đường xuân tấu,
Ngọc chưa mài, Sở cũng không tin.
Tiền vàng hết, dịch giao nào được,
Tóc bạc nho già chúng rẻ khinh.
Đàm tiếu một lời làm thất sắc,
Nhặng xanh áo gấm rộn chê mình.
Tằng Tham có sát nhân đâu vậy,
Sai báo ba lần, mẹ thất kinh.
Hãy luận chữ tâm cho chặt chẽ,
Xem phần mình rõ nhục hay vinh.
Khổng Khâu thương phụng lân là thế,
Có đúng Đổng Long hạng chó gà!
Ngạo mạn cả đời hoà hợp khó,
Ân sơ, mai mối giống chăng là.
Nghiêm Lăng chầu bái vua cao kính,
Có phải mang gươm dài, nín thinh phụng sự đâu.
Thành: nào cần phú quý, cùng: chẳng phải buồn đau.
Hàn Tín hổ không bằng Giáng Quán,
Nễ Hành thẹn với bọn cùng đinh.
Anh chẳng thấy Lý Bắc Hải,
Hào kiệt anh hùng nay vắng tênh.
Anh có biết Bùi thượng thư,
Mồ sâu ba thước bồng gai cỏ,
Ngũ Hồ, Phạm Lãi học gương xưa.
Cái miếng đỉnh chung hãy nhớ chừa.
Ra Đời
Lý Bạch viết bài này khoảng năm 752, lúc đó Đường Huyền Tông say mê Dương Quý Phi, bỏ bê triều chính, loạn An-Sử sắp nổi lên. Vương thập nhị là một người bạn của tác giả Lý Bạch, thân thế không rõ.
